Μετά από την ψήφιση της νομοθεσίας για την απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, κανείς ιδιοκτήτης γης στη χώρα δεν μπορούσε να είναι βέβαιος ότι δεν θα χάσει τη γη του, έστω και αν αυτό τότε δεν το γνώριζε τότε. Κι αυτό γιατί ο ν. 2941/2001, στα πλαίσια της πρώτης «απλοποίησης των διαδικασιών» για την προώθηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας αλλά και του φυσικού αερίου, προέβλεψε και αναγκαστικές απαλλοτριώσεις!
Το σκεπτικό ήταν απλό: Τα έργα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας χαρακτηρίζονται ως δημόσιας ωφέλειας, ανεξάρτητα από το φορέα υλοποίησής τους. Τα ιδιωτικά έργα θα πρέπει να απολαμβάνουν όλων των προνομίων των έργων της ΔΕΗ για λόγους δίκαιου ανταγωνισμού, αφού και η ΔΕΗ σταδιακά θα έπαυε να είναι δημόσιος φορέας.
Έτσι η έννοια της δημόσιας ωφέλειας, με μια πιρουέτα, πέρασε στη φροντίδα του ιδιωτικού τομέα!
Το Συμβούλιο της Επικρατείας το 2008, με απόφασή του αποδέχθηκε τόσο την εγκατάσταση σταθμών ηλεκτροπαραγωγής από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας μέσα σε δάση και δασικές εκτάσεις, ιδιωτικές ή δημόσιες, όσο και την επιβολή αναγκαστικής απαλλοτρίωσης για το σκοπό αυτό. Δεν αποδέχθηκε όμως την απαλλοτρίωση δασών και δασικών εκτάσεων ιδιωτικών ή δημόσιων υπέρ ιδιωτών.
Τα πρώτα χρόνια εφαρμογής του ν. 2941/2001 σε ελάχιστες περιπτώσεις επιβλήθηκαν απαλλοτριώσεις για εγκατάσταση έργων ΑΠΕ. Οι εταιρείες δεσμεύοντας γη στα ορεινά, προχωρούσαν σε καταβολή μικρού αντίτιμου χρήσης του χώρου για τις δημόσιες εκτάσεις ή επεδίωκαν συμφωνητικά ενοικίασης σε ιδιωτικές εκτάσεις. Στη συνέχεια όμως, με τον πολλαπλασιασμό των (απ)αιτήσεων για δέσμευση γης για ενεργειακούς σκοπούς η δημόσια γη και η ιδιωτική γη που οι ιδιοκτήτες της ήταν διατεθειμένοι να μισθώσουν, δεν ήταν αρκετή. Έτσι άρχισαν οι καταγγελίες για απαλλοτριώσεις.
Το 2016 έγινε γνωστή αναγκαστική απαλλοτρίωση για αιολικό σταθμό στην Τήνο από τη ΔΕΗ Ανανεώσιμες [1], το 2020 στην Εύβοια από την Αιολική Μαρμαρίου Εύβοιας Ο.Ε. [2] ενώ η «Επιτροπή Αγώνα Άνδρου ενάντια στην εγκατάσταση βιομηχανικών ανεμογεννητριών» προειδοποιεί για αναγκαστική απαλλοτρίωση τριάντα (30) αγροτεμαχίων συνολικής εκτάσεως 128.075,84 μ2 πάλι από τη ΔΕΗ Ανανεώσιμες [3].
Οι μεθοδεύσεις με την αδειοδότηση
Τον Φεβρουάριο του 2020, την έντονη αντίδραση κατοίκων της Βαλαώρας, του μεγαλύτερου κτηνοτροφικού χωριού της Ευρυτανίας στα δυτικά Άγραφα, προκάλεσε η προοπτική εγκατάστασης φωτοβολταϊκών σε έκταση 3.000 στρεμμάτων, δηλαδή στα 2/3 των βοσκότοπων τους. [4]
Ανάλογη καταγγελία του Αγροτικού Συλλόγου Λιβαδειάς που δημοσιοποιήθηκε στις 2 Ιουνίου επισημαίνει: «Το άσχημο βέβαια της υπόθεσης, και που δεν γνωρίζει ο κόσμος, είναι ότι με την έγκριση περιβαλλοντικών όρων, δεσμεύεται ο αγρός για φωτοβολταϊκό πάρκο για 15 ολόκληρα χρόνια!!! Με αυτό τον τρόπο, ο ιδιοκτήτης δεν μπορεί να αλλάξει την χρήση γης ως 15 χρόνια, μιας και οι εταιρίες αυτές το έχουν δεσμεύσει για φωτοβολταϊκό σταθμό.» [5]
Έτσι, λοιπόν, κάποια ΜΜΕ ανακάλυψαν 20 χρόνια μετά από το 2001, τον κίνδυνο από αναγκαστικές απαλλοτριώσεις που συνεπάγεται η αθρόα ζήτηση γης για ενεργειακή χρήση. Συνήθως όμως, αυτό που προβάλλουν είναι μόνο ότι η νομοθεσία θα έπρεπε να προβλέπει την υποχρέωση προσκόμισης δικαιολογητικών ιδιοκτησίας, μίσθωσης ή χρήσης γης στο πρώτο στάδιο αδειοδότησης, επειδή η νομοθεσία προβλέπει για τα έργα Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας την προσκόμιση δικαιολογητικών ιδιοκτησίας ή μίσθωσης της γης μετά από την Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων.
Πρόσφατο δημοσίευμα που αφορά στις διατάξεις του αντι-περιβαλλοντικού νόμου, ανακοινώνει «προστασία για τους ιδιοκτήτες γης» ως εξής: «Με το νομοσχέδιο επιχειρείται να εκλογικευθεί η χρήση γης για εγκατάσταση ΑΠΕ από υποψήφιους επενδυτές χωρίς την έγκριση των ιδιοκτητών τους. Συγκεκριμένα δίνεται η δυνατότητα στον ιδιοκτήτη γης να υποβάλλει ο ίδιος (ή ενοικιαστής του) αίτηση στον επόμενο αδειοδοτικό κύκλο και να προκριθεί αυτός έναντι του τρίτου επενδυτή.»! [6] Επειδή, λοιπόν, αυτό ψηφίστηκε, οι ιδιοκτήτες γης μπορούν να είναι ήσυχοι, τουλάχιστον στην περίπτωση που θα θέλουν να γίνουν οι ίδιοι παραγωγοί ενέργειας, ή να μισθώσουν τη γη σε επενδυτή της αρεσκείας τους! Βρέξει λιάσει μοναδική επιτρεπτή χρήση θα είναι η ενεργειακή!
Το επόμενο διάστημα οι πιέσεις στη γη θα αυξηθούν πολύ περισσότερο. Ο υπό διαβούλευση «νέος μηχανισμός στήριξης των ΑΠΕ» της Ε.Ε. που θα επιτρέψει στα κράτη-μέλη που συμμετέχουν να χρηματοδοτούν έργα ΑΠΕ στο έδαφος άλλων κρατών-μελών με αντάλλαγμα να υπολογίζεται η συνεισφορά προς τον εθνικό τους στόχο, [7] θα αποτελέσει το νέο μηχανισμό για την αποτελεσματικότερη αρπαγή και αλλαγή χρήσης της γης.
[Μέρος 2- Τα δάση και οι δασικές εκτάσεις]
Όταν το 2007 και το 2010 γινόταν οι διαβουλεύσεις για το Ειδικό Χωροταξικό των ΑΠΕ και για το νόμο της κυβέρνησης Παπανδρέου για την «Επιτάχυνση της ανάπτυξης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας για την αντιμετώπιση κλιματικής αλλαγής», δεν υπήρξε σχεδόν κανείς, συμπεριλαμβανομένων των θεσμικών φορέων, που να μην υποστήριξε ότι οι ΑΠΕ δεν θα πρέπει να γίνονται μέσα σε δάση και δασικές εκτάσεις.
Το πραξικόπημα όμως είχε ήδη γίνει με το ν. 2941/2001 -τον ίδιο νόμο που προέβλεψε και τις αναγκαστικές απαλλοτριώσεις- κι αυτό όχι μόνο δεν ανατράπηκε, αλλά αντίθετα, ενισχύθηκε με τη μεταγενέστερη νομοθεσία. Ο νόμος του 2001 είχε τροποποιήσει το Δασικό νόμο έτσι ώστε να επιτρέπει –κατ’ εξαίρεση της γενικής απαγόρευσης για λόγους προστασίας – την εγκατάσταση σε δάση και δασικές εκτάσεις, των σταθμών ηλεκτροπαραγωγής Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και των συνοδών τους έργων, όπως και των αγωγών φυσικού αερίου και μάλιστα με αναδρομική ισχύ! Από τότε και στο εξής η εξαίρεση έγινε κανόνας και αξιοποιήθηκε στην εγκατάσταση αιολικών σταθμών στα βουνά σε όλη τη χώρα.
Αναρωτιέται κανείς πότε θα μετρηθεί από κάποια έρευνα το συνολικό μέγεθος των «εξαιρέσεων» και οι δραματικές τους συνέπειες στα δάση και τις δασικές εκτάσεις!
Κασιδιάρης Ιωαννίνων -Υψόμετρο 1329 μ. – Μάιος 2018
Το 2013, το ΣτΕ, με την απόφασή του που έκρινε νόμιμο το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού για τις ΑΠΕ, απέρριψε -μεταξύ άλλων- τους λόγους προσφυγής που είχαν σχέση με την προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων. Αυτό έγινε παρά το γεγονός ότι ακόμα και η Μελέτη Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης του Ειδικού Χωροταξικού υποδείκνυε, «να προστεθεί στις περιοχές αποκλεισμού, ρητή αναφορά για τα δάση και τις αναδασωτέες εκτάσεις». Κι αυτό γιατί «η αποψίλωση έστω και μικρών τέτοιων εκτάσεων για την εγκατάσταση ανεμογεννητριών και συνοδών τους έργων, θα είχε σημαντικά μεγαλύτερο περιβαλλοντικό κόστος από τα προσδοκώμενα οφέλη της καθαρής ενέργειας.» (σελ. 304 της ΣΜΠΕ)
Οι τραγικές συνέπειες για το περιβάλλον και την κοινωνία
Η εγκατάσταση ενεργειακών έργων στα δάση και τις δασικές εκτάσεις επεκτάθηκε στη συνέχεια (2014) στις εγκαταστάσεις αντλησιοταμίευσης και στις εγκαταστάσεις άντλησης υδρογονανθράκων. Αυτό ήταν το μεγάλο δώρο του πολιτικού συστήματος στους επενδυτές κάθε είδους ενεργειακών έργων: η απρόσκοπτη πρόσβαση στο δασικό πλούτο της χώρας!
Έτσι το κλίμα άλλαξε άρδην σε σχέση με το καθεστώς χαρακτηρισμού εκτάσεων από τις Δασικές υπηρεσίες. Αν πριν οι πιέσεις που ασκούνταν στις Δασικές υπηρεσίες αποσκοπούσαν στο να μην χαρακτηριστεί μια έκταση δάσος ή δασική προκειμένου να μην εμποδιστεί καμιά επένδυση, ξαφνικά αυτό αντιστράφηκε. Το κράτος και τους επενδυτές συνέφερε πλέον οι εκτάσεις ενδιαφέροντος για ενεργειακά έργα να χαρακτηρίζονται ως δάση και δασικές εκτάσεις!
Η Άδεια Επέμβασης σε δάσος και δασική έκταση που παρέχουν οι Δασικές Υπηρεσίες για την εκτέλεση των έργων, ενσωματώνεται στην Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ), χωρίς να απαιτούνται τίτλοι ιδιοκτησίας ή συμφωνητικά μίσθωσης γης για την έκδοσή της. Όμως, ο κάθε ιδιοκτήτης γης μπορεί να μην έχει μάθει τίποτα για όλα αυτά και πράγματι έτσι συνέβαινε και συμβαίνει ακόμα. Η διαδικασία χαρακτηρισμού της έκτασης από τη Δασική υπηρεσία δεν γίνεται αντιληπτή όταν ανακοινώνεται στα ψιλά γράμματα κάποιων εφημερίδων που κανείς δε διαβάζει. Και όταν η κάθε Αποκεντρωμένη Διοίκηση αποφασίσει ότι «δεν ασκήθηκαν αντιρρήσεις» στις Πράξεις Χαρακτηρισμού Εκτάσεων που έχουν γίνει, η γη ενοικιάζεται από το Δημόσιο με την ίδια διαδικασία που ενοικιάζεται Δημόσια γη στους μελισσοκόμους!
Οι ιδιοκτήτες γης ακόμα και αν διαθέτουν τίτλους ιδιοκτησίας, δεν έχουν άλλη εναλλακτική από το να ξεκινήσουν ατέρμονες δικαστικές διαδικασίες για να το αποδείξουν. Παράλληλα, η Αυτοδιοίκηση χάνει το δικαίωμά της να διαχειρίζεται τη δημοτική περιουσία με δικές της προτεραιότητες.
Κοινόχρηστα!
Ωστόσο όλη η συζήτηση για το ιδιοκτησιακό των δασών και δασικών εκτάσεων, απομακρύνει τη συζήτηση από το βασικό πρόβλημα που είναι ότι τα δάση, δημόσια ή ιδιωτικά, αποτελούν ένα κοινόχρηστο πόρο. Οι προσπάθειες του πολιτικού συστήματος να αποστερήσουν τον πόρο αυτό από την κοινωνία είναι διαχρονικές. Ίσως δεν θυμούνται όλοι ότι η απόπειρα συνταγματικής αναθεώρησης της κυβέρνησης Καραμανλή με στόχο τις ιδιωτικοποιήσεις, δεν αφορούσε μόνο το άρθρο 16 αλλά και το άρθρο 24 του Συντάγματος.
«…τα δημόσια δασικά οικοσυστήματα, ως κοινόχρηστα πράγματα, αποτελούν θεμελιώδες στοιχείο του ζωτικού χώρου του ανθρώπου κατά την απολύτως κρατούσα άποψη στη σύγχρονη επιστήμη και νομολογία των ανωτάτων δικαστηρίων της χώρας μας. Τα δημόσια δάση και οι δημόσιες δασικές εκτάσεις, λόγω των ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών τους, του κυρίου προορισμού τους και της ελεύθερης χρήσης τους από τους πολίτες, συγκαταλέγονται στα κοινόχρηστα πράγματα.» [8]
[Μέρος 3 – Η αλλαγή χρήσης της αγροτικής γης]
Σήμερα οι ανησυχίες για την επισιτιστική ασφάλεια στη χώρα μας εντείνονται , με αφορμή τα δεδομένα που προκύπτουν από την πανδημία (περιβαλλοντικά δεδομένα, περιορισμοί στο διεθνές εμπόριο τροφίμων, προβλέψεις για ένα ακόμα λιμό βιβλικών διαστάσεων), και το ζήτημα της παραγωγής τροφής αναδεικνύεται τόσο σε συστημικό όσο και σε αντι-συστημικό επίπεδο.
Παρ’ όλα αυτά, η προτεραιότητα χρήσης της αγροτικής γης για ενεργειακούς σκοπούς και μάλιστα για λόγους «δημόσιας ωφέλειας» παραμένει ισχυρή, στηριζόμενη από ένα προνομιακό νομοθετικό πλαίσιο για την αγορά ενέργειας που κτίζεται επί 20 χρόνια και από ένα νομοθετικό πλαίσιο μη-προστασίας που διευκολύνει την αλλαγή χρήσης της αγροτικής γης σε οποιαδήποτε άλλη χρήση πολιτικής προτεραιότητας (ενέργεια, τουριστικά, παραθεριστική κατοικία).
Σίτανος Σητείας: Ένα ιδιόμορφο τοπίο «εκτός σχεδίου δόμησης» νέου τύπου.
Σύμφωνα με επίκαιρο δημοσίευμα της «Κ»: «Μια νέα μάχη έχει ξεσπάσει στον Θεσσαλικό Κάμπο με αντικείμενο τις αγροτικές ιδιοκτησίες και πρωταγωνιστές μεγάλες ξένες και εγχώριες εταιρείες από τον κλάδο των ΑΠΕ, συμβούλους, μεσίτες, «πειρατές», «κατασκόπους» και… σεΐχηδες. Έπειτα από 100 και πλέον χρόνια από την ιστορική μάχη του Κιλελέρ και την απόφαση για διανομή του κλήρου των γαιοκτημόνων, οι διάσπαρτες αγροτικές ιδιοκτησίες του Θεσσαλικού Κάμπου επανενώνονται για να φιλοξενήσουν φωτοβολταϊκά πάρκα, η εγκατάσταση των οποίων προϋποθέτει εκτάσεις χιλιάδων στρεμμάτων.» [9]
ΑΠΕ μεγάλης κλίμακας
Να σημειώσουμε ότι ο «πρύτανης» της Ενεργειακής Ένωσης Π. Κάπρος, καθηγητής Ενεργειακής Οικονομίας και Επιχειρησιακής Έρευνας στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο, σύμβουλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αλλά και κυβερνήσεων πολλών χωρών της Ε.Ε., δηλώνει κατηγορηματικά ότι οι ελληνικές Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, που με βάση τους στόχους της Ε.Ε. θα πρέπει να παράγουν ως το 2030 πάνω από το 60% της ηλεκτρικής ενέργειας, δεν μπορούν να φτάσουν στο ποσοστό αυτό δίχως οικονομίες κλίμακας. «Οι ΑΠΕ», λέει «που για διάφορους λόγους είναι η μόνη διαθέσιμη λύση μαζί με το φυσικό αέριο συμπληρωματικά, δεν μπορούν να είναι μικρές εταιρειούλες σε ισόγεια με δεκάδες καλοπροαίρετους ανθρώπους από πίσω.» και γι’ αυτό «στόχος στο εξής είναι η συγκέντρωση κεφαλαίου. Οι πολυεθνικές του μέλλοντος θα είναι στις ΑΠΕ. Στην Ελλάδα θα είναι λίγες επιχειρήσεις μόνο.» [10]
Φωτοβολταϊκά στην αγροτική γη ή στις στέγες;
Το 2013 το Πολυτεχνείο Κρήτης, στα πλαίσια προγραμματικής Σύμβασης με την Περιφέρεια Κρήτης εκπόνησε τη μελέτη «Έρευνα Χωροθέτησης για τη Βιώσιμη Εγκατάσταση Μεγάλων Μονάδων Φ/Β και Ηλιοθερμικών Ισχύος στην Περιφέρεια Κρήτης». [11] Στη μελέτη εφαρμόστηκε η υφιστάμενη νομοθεσία για τη χωροθέτηση των ΑΠΕ σε συνδυασμό με πρόσθετα κριτήρια και παρουσιάστηκαν δύο σενάρια «διαθέσιμης» γης, με το 2ο να αποκαλείται «οικολογικό σενάριο». Τα εξωφρενικά μεγέθη που προκύπτουν απεικονίζουν τη δυνατότητα που δίνει η υφιστάμενη νομοθεσία να επιλέγονται εκτάσεις αγροτικής γης χωρίς όρια.
Για το Σενάριο 1 η αγροτική γη που μπορεί να υποστεί αλλαγή χρήσης με βάση την υφιστάμενη νομοθεσία είναι 7554 km2 ή 7.554.000 στρέμματα, το 78% της έκτασης της Κρήτης!
Για το «οικολογικό» Σενάριο 2 η αντίστοιχη γη είναι 4954 km2 ή 4.954.000 στρέμματα! (σελ. 42)
Εν τέλει, εκτιμώντας διάφορες τεχνικo-οικονομικές παραμέτρους, η μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «οι βιώσιμες περιοχές» έχουν έκταση 262,53 km2 ή 262.530 στρέμματα γης για εγκατάσταση φωτοβολταϊκών μονάδων ισχύος 12.633 MW! (σελ. 122) Στη συνέχεια η μελέτη υπολόγισε και το δυναμικό εγκατάστασης μικρών φωτοβολταϊκών συστημάτων σε στέγες και κτίρια. (σελ. 128) Από τον υπολογισμό αυτό προέκυψε ότι στις πόλεις και τους οικισμούς της Κρήτης υπάρχει η δυνατότητα παραγωγής ισχύος [12] της τάξης των 9 GW περίπου! Σημειώνεται ότι η ισχύς αυτή είναι προσεγγιστική, αλλά και ότι στο δυναμικό αυτό δεν έχει συνυπολογιστεί η εκτός σχεδίου δόμηση. Όσο «προσεγγιστική» όμως και να είναι αυτή η θεώρηση, δεν μπορούμε παρά να παρατηρήσουμε ότι ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα απέτρεπε τη θυσία 262.530 στρεμμάτων γης!
Τέτοιου είδους συγκριτικές μελέτες βέβαια, δεν ανατέθηκαν ποτέ στα πλαίσια κανενός «Ενεργειακού Σχεδιασμού» ούτε και κανένα Πανεπιστήμιο της χώρας πήρε την πρωτοβουλία να τις εκπονήσει. Προφανώς επειδή η προοπτική εγκατάστασης μικρών φωτοβολταϊκών σε στέγες και κτίρια με παράλληλη προστασία της αγροτικής γης, αφ’ ενός πολύ δύσκολα –αν και όχι απαγορευτικά- θα ήταν συμβατή με «οικονομίες κλίμακας» και αφ’ ετέρου, επειδή μια τέτοια πολιτική θα έθετε όρια στην αρπαγή της γης μέσω της αλλαγής της χρήσης της, που είτε είναι ζητούμενη από το πολιτικό μας σύστημα, είτε, τουλάχιστον, δεν φαντάζει εγκληματική!
138 ΑΝΕΜΟΓΕΝΝΗΤΡΙΕΣ ΣΕ 23 ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΜΕΝΕΣ ΝΗΣΙΔΕΣ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΜΑΣ
https://www.facebook.com/esy.keratsiniou
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΥΝΕΛΕΥΣΙΣ:
https://www.e-synews.gr
Ε.ΣΥ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΥΝΕΛΕΥΣΙΣ ΚΕΡΑΤΣΙΝΙΟΥ
ΔΙΓΕΝΗ ΑΚΡΙΤΑ 36
18755 ΚΕΡΑΤΣΙΝΙ
ΤΗΛ:2121049581-6934826634
esy.keratsiniou@gmail.com
0 Σχόλια